http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=140192&pageId=2058053&lang=is&q=Magnús%20Þórarinsson
STOFUSKRÁ MAGNÚSAR ÞÓRARINSSONAR
Meðal margra sérstæðra og óvenjulegra hagleiksverka í Þjóðminjasafni er merkileg hurðarskrá, er Magnús Þórarinsson bóndi og tóvinnumaður á Halldórsstöðum í Laxárdal í Þingeyjarsýslu smíðaði, sá alkunni hagleiksmaður og þúsundþjalasmiður, sem einkum er nafnkenndur vegna tóvinnuvélanna, er hann setti niður þar á Halldórsstöðum og starfrækti um árabil. Skrá þessi er til að sjá líkust venjulegri hurðarskrá, en hún er reyndar vart ætluð til síns brúks, heldur er hún nánast gestaþraut og verður ekki lokið upp nema með miklum heilabrotum sem fáum reynist unnt að leysa. Reyndar fylgir skránni skrifuð leiðsögn, með hendi Matthíasar Þórðarsonar þjóðminjavarðar, um hversu með skuli fara. Ljóst er að skránni verður varla komið fyrir í venjulegri stofuhurð svo að opnuð verði meðan hún situr í hurðinni, því að fyrst verður að ljúka upp skráfóðrinu annars vegar og viðhafa tilfæringar og nota margvíslega lykla. Að vísu er einnig hægt að opna hana á einfaldan hátt og nota hana sem venjulega skrá í hurð, en þá er hún ekki gestaþraut. - Sagt er að Magnús hafi áður smíðað aðra skrá, sem var með einhvers konar úrverki, og varð henni aðeins lokið upp þegar skráin sló. Ekki mun vitað um hvað af henni varð.
Skrá Magnúsar kom til Þjóðminjasafnsins 1919 og ber safnnr. 7790. Hún er í sérstökum trékassa og er greypt í hann fyrir skránni og lyklunum. Skrána hefur Magnús verið búinn að smíða 1883, því að hún var á iðnsýningunni sem opnuð var 2. ágúst það ár í Reykjavík og einnig var hún á iðnsýningunni 1911. Hún er nefnd stofuskrá í prentaðri skrá um sýninguna 1883, þar nr. 24 og fylgir nokkur frásögn um gerð hennar. Skráin hefur verið til sölu á sýningunni, sem og flestir aðrir gripir þar, en verð á hana var sett 400 kr., langhæsta verð á nokkrum sýningargrip. Skyldi hugmyndin fylgja með og réttur til að geta fengið einkaleyfi til að smíða eftir skránni.
Skráin hefur þó ekki selzt á sýningunni sem varla var von, og hefur Magnús átt hana sjálfur til dauða. Þjóðminjasafnið keypti skrána 1919 fyrir 100 kr., sennilegast af erfingjum Magnúsar, en Pétur Jónsson frá Gautlöndum undirritar kaupkvittun.
Greinilegt er af því sem síðar segir, að Magnúsi hefur þótt varið í þennan smíðisgrip sinn og mun orðspor skrárinnar hafa borizt víða.
18. október 1996 kom Sigurður Björgvinsson frá Garði í Mývatnssveit í Þjóðminjasafnið og langaði til að skoða þessa merkilegu skrá sem hann hafði heyrt um þar nyrðra og einnig lesið um í bók Sigurðar Einarssonar íslenzkir bændahöfðingjar, en þar er þáttur um Magnús og sagt frá smíðum hans og uppfinningum. Kunni Sigurður skemmtilega frásögn um skrána.
Magnús Þórarinsson lézt 19. júlí 1917. Séra Helgi Hjálmarsson á Grenjaðarstað jarðsöng hann frá kirkjunni á Þverá. Séra Helgi átti til að vera dálítið ankannalegur í orðum, ekki sízt í útfararræðum.
Útfarardag Magnúsar batt heimilisfólk í Garði hey af engjum, sem mest var stargresi, og var meðal annars flutt heim á gráum áburðarklár. Nokkru síðar kom gestur þar að Garði er verið hafði við jarðarförina. Hann var spurður frétta og sagði þá frá jarðarförinni og meðal annars það, að presturinn hefði tekið svo til orða í líkræðunni: „I dag kveður Magnús sína skrá". Þetta heyrði Þura Árnadóttir föðursystir Sigurðar, sem þá vann að heimili Halldórs bróður síns í Garði, og orti þá vísu:
Þegar Magnús síðsta sinn
sína kvaddi skrána,
stararblauta bindinginn
bundum við á Grána.
Þ.M.
Engin ummæli:
Skrifa ummæli